Жоба жетекшісі
Есенбаева Гульвира Лемисовна
Ғылыми дәрежесі, атағы:ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты, доцент
Scopus Author ID: 57218684499
Researcher ID: GMH-8626-2022
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4101-3460
Жоба туралы
Өзектілігі
Минералды тыңайтқыштарды, өсімдіктерді қорғау құралдарын, өсу реттегіштерін, энергияны көп қажет ететін техникалық құралдарды ұтымсыз пайдалану кезінде ауыл шаруашылығы өндірісінің қарқындату топырақ құнарлылығының деградациясында, алынған өнім сапасының төмендеуінде, қоршаған орта мен азық-түліктің ластануына, қоршаған ортаның елеулі және тіпті қайтымсыз өзгерістеріне әкелді.
Осыған байланысты құнарлылықты арттыру, қоршаған ортаны қорғау және ауыл шаруашылығы өндірісінің өнімділігін арттыру мақсатында органикалық егіншілік жүйесін жүргізу өзекті болып табылады.
Мақсаты
Топырақтың құнарлылығын және егістік дақылдарының өнімділігі мен сапасын арттыруды қамтамасыз ететін Қазақстанның оңтүстік-шығысында, жеке және тығыздалған (жабынды) егістіктерде жасыл көң түрінде және сабанын пайдаланылатын күздік ас бұршағының (пелюшка) бейімделген "Космаj" сортының пайдаланудың ғылыми-практикалық негіздемесі.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер
Жеке және тығыздалған (жабынды) егістіктерде жасыл көң түрінде және сабаны пайдаланылатын күздік ас бұршағының (пелюшка) бейімделген "Космаj" сортын пайдалану бойынша әзірленген технологиялар топырақтың су-физикалық қасиеттерін оңтайландыруға және оның микробиологиялық белсенділігін арттыруға мүмкіндік береді, қарашірік пен минералды қоректену элементтерінің тапшылығы жоқ балансы үшін топырақ құнарлылығының биогендік ресурстарының жинақталуын қамтамасыз етеді, қарашірік пен минералды қоректену элементтерінің тапшылығы есебінен фитосанитариялық және экологиялық функцияларды дақылдардың ластануын азайтады және ауыл шаруашылығы дақылдары ауруларының таралуын азайтады. Мұның бәрі тұтастай алғанда дақылдардың өнімділігін, өнімнің сапасын және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Жарияланымдар тізімі (сілтемелерімен) және патенттер
1. Olga Ivanovna Kershanskaya., Darya Sergeevna Nelidova., Gulvira Lemesovna Yessenbaeva and Sergey Nikolaevich Nelidov. Improving crops genome through genetic engineering of the key metabolic pathways. Acta Scientiarum - Biological Sciences 42,e52272, с. 1-13. 2020. DOI 10.4025/actascibiolsci.v42i1.52272. Q3 percentile 29
https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85090050549&origin=resultslist&sort=plf-f&src=s&st1=Yessenbaeva&st2=&nlo=1&nlr=20&nls=count-f&sid=e882bf18729d1254e16fad7545c2cfe7&sot=anl&sdt=aut&sl=51&s=AU-ID%28%22Yessenbaeva%2c+Gulvira+Lemesovna%22+57218684499%29&relpos=1&citeCnt=0&searchTerm=
2. Serik B. Kenenbaev , Gulvira L. Yesenbayeva , Rakhiуa Yelnazarkyzy*. Resource-Saving Farming Systems In The Southeast Of Kazakhstan. Nat. Volatiles & Essent. Oils, 2021; 8(4): 7938-7949. file:///C:/Users/USER/Downloads/646c.pdf
3. Kenenbayev S., Djura Karagic., G. Yessenbaeva. Climate change and priority research areas in agriculture. Bulletin of National Academy of sciences of the republic of Kazakhstan, Volume 1, Number 389 (2021), 111-116. https://doi.org/10.32014/2021.2518-1467.15
https://journals.nauka-nanrk.kz/bulletin-science/article/view/331/208
4. Кененбаев С.Б., Есенбаева Г.Л. Глобальное потепление климата в Казахстане и адаптация направления исследований в земледелии. Материалы Международной научно-практической конференции «Перспективные технологии в аграрном производстве: человек, «Цифра», окружающая среда» Омск, 2021, -С.50-54.
https://www.elibrary.ru/item.asp?id=46656818&pff=1
5. Кененбаев С.Б., Есенбаева Г.Л. Сберегающие системы земледелия – основа сохранения земельных ресурсов. Материалы Международной научно-практической конференции «Информационные технологии, системы и приборы в АПК» Новосибирск-Краснообск, 2021, -С.11-16
http://conf.ict.nsc.ru/files/conferences/agroinfo2021/673767/Agroinfo2021_proceedings.pdf
6. Кененбаев С.Б., Есенбаева Г.Л., Жанбырбаев Е.А. Экологическая испытание озимого гороха Сербской селекции на юго-востоке Казахстана. Материалы Международной научно-практической конференции «Ресурсосберегающая технология возделывания сельскохозяйстенных культур – земледелие будущего», посвященная 70-летию со дня рождения доктора селськохозяйственных наук, профессора, академика АСХН РК Сыдық Досымбек Алмаханбетұлы, 28 мая 2021 года, -С.154-156.
7. Курбанов А., Есенбаева Г.Л. Приемы повышения урожайности и качества зерна озимой пшеницы в условиях предгорной зоны Алматинской области. Материалы Международной научно-практической конференции «Ресурсосберегающая технология возделывания сельскохозяйстенных культур – земледелие будущего», посвященная 70-летию со дня рождения доктора селськохозяйственных наук, профессора, академика АСХН РК Сыдық Досымбек Алмаханбетұлы, 28 мая 2021 года, -С. 163-167.
8. Kenenbayev S., Yessenbayeva G. Priority research in agriculture for change condition. INTERNATIONAL SCIENTIFIC and PRACTICAL CONFERENCE on "Actual problems of agro-science in the context of adaptation to global climate change" devoted to the 75th anniversary of the Doctor of Agricultural Sciences, Professor, Academician of National Academy of Sciences and Academy of Agricultural of Sciences of the Republic of Kazakhstan Meiirman Galiolla, Republic of Kazakhstan, Almaty region, Karasay district, Almalybak village, 2021,-Р. 9-11.
9. Есенбаева Г.Л., Қожақанова І.Т. ҚАЗАҚСТАНДА СЫНАЛҒАН ШЕТЕЛДІК РАПС СОРТТАРЫНЫҢ МОРФОБИОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ. «Агроөнеркәсіптік кешеннің басымдықтары: ғылыми пікірталас» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының М А Т Е Р И А Л Д А Р Ы. (18 наурыз) 2022ж. 99-102б.
10. Кененбаев С.Б., Есенбаева Г.Л., Калдыкозов Н., Оразбекова Э. РАЗРАБОТКА БИОЛОГИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ ЗЕМЛЕДЕЛИЯ ДЛЯ ПОЛУЧЕНИЯ ВЫСОКОЙ УРОЖАЙНОСТИ И ЭКОЛОГИЧЕСКИ ЧИСТОЙ ПРОДУКЦИИ КУКУРУЗЫ. М А Т Е Р И А Л Ы международной научно-практической конференции «Приоритеты агропромышленного комплекса: научная дискуссия». 2022г. С.148-150.
11. Kershanskaya, O.I., Nelidova, D.S., Yessenbaeva, G.L., Nelidov, S.N. CRISPR/Cas genome editing perspectives for barley breeding. Physiologia Plantarum. Том 174, Выпуск 3 May-June 2022. Номер статьи e13686. DOI 10.1111/ppl.13686. Q3 percentile 91
https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85129732629&origin=resultslist&sort=plf-f&src=s&st1=Yessenbaeva&st2=&nlo=1&nlr=20&nls=count-f&sid=e882bf18729d1254e16fad7545c2cfe7&sot=anl&sdt=aut&sl=51&s=AU-ID%28%22Yessenbaeva%2c+Gulvira+Lemesovna%22+57218684499%29&relpos=0&citeCnt=0&searchTerm=
12. S. Kenenbayev, G. Yessenbayeva, E. Zhanbyrbayev, T. Zhaksylyk./ Ecological and economic indicators of adapted winter pea varieties of foreign breeding. N E W SOF THE NATIONAL ACADEMY OF SCIENCES OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTANSERIES OF BIOLOGICAL AND MEDICAL. Volume 1, Number 348 (2022), 5–15.
DOI: https://doi.org/10.32014/2022.2519-1629.105
https://journals.nauka-nanrk.kz/biological-medical/article/view/3026/3196
13. Serik Kenenbayev, Gulvira Yessenbayeva, Yeldos Zhanbyrbayev, Rakhiya Yelnazarkyzy, Rashit Nurgaziev, Kalamkas Seitkadyr, Karlygash Muzdybayeva and Ainur Seilkhan. / Adaptation of Serbian winter pea (Pisum sativum) varieties in the foothills zone of southeast regions of Kazakhstan., Research on Crops. 23 (1) : 149-155 (2022), Q3 percentile 45.
DOI: 10.31830/2348-7542.2022.021
https://www.scopus.com/record/display.uri?eid=2-s2.0-85128391388&origin=resultslist&sort=plf-f&src=s&st1=Kenenbayev&st2=&nlo=1&nlr=20&nls=count-f&sid=17c32098e7b4360e138ce6dcf169929e&sot=anl&sdt=aut&sl=52&s=AU-ID%28%22Kenenbayev%2c+Serik+Barmenbekovich%22+6504473174%29&relpos=0&citeCnt=0&searchTerm
Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат
Қазақстан жағдайында жемшөп бағытындағы "Космаj" күздік ас бұршағының бейімделген сорты неғұрлым өнімді және олар топырақтың әлеуетті құнарлылығын және оның орнықтылығын қалыптастыруға, отандық өндіріс деңгейін, елдің экспорттық әлеуетін арттыруға және отандық экономиканы әлемдік технологиялық құрылымға енгізуге қызығушылық танытады.
Күздік ас бұршақ өсірудің ғылыми негізделген технологиясы жүргізілетін ғылыми-зерттеу жұмыстарының ауқымын кеңейтуге (органикалық ауыл шаруашылығын дамытуға, органикалық өнім өндіру мүмкіндігін кеңейтуге, ауыспалы егіске топырақ жақсартқыш ретінде қосуға, жылына екі өнім алу мүмкіндігін пайдалануға және т.б.) және отандық ғылым деңгейін жаңа, жоғары деңгейге көтеруге мүмкіндік береді.
Зерттеу тобының мүшелері
Кененбаев Серик Барменбекович
Ғылыми дәрежесі, атағы: ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор
Scopus Author ID: 6504473174
Researcher ID: FCJ-4135-2022
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-1745-8475
Жанбырбаев Елдос Алмабекович
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD докторы, доцент
Scopus Author ID: 57194189088
Researcher ID: AAR-7523-2020
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-4076-8108
Жуманов Кайрат Токсанбаевич
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD докторы, доцент
Scopus Author ID: 57190019196
Researcher ID: EIR-7983-2022
ORCID:: https://orcid.org/0000-0001-5488-7952
Бектурганов Айдос Назарбекович
Ғылыми дәрежесі, агрономия магистрі
Scopus Author ID: 58652593800
ORCID: https://orcid.org/0000-0001-9085-295Х
Калдыкозов Нурпейс Аскарович
Ғылыми дәрежесі, агрономия магистрі
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4335-2447