Жоба жетекшісі
Болатова Жансая Болаткызы
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD
Scopus Author ID: 57211445102
Researcher ID: U-9030-2018
ORCID: 0000-0001-9483-6586
Жоба туралы
Өзектілігі
Жобада климаттың өзгеруі жағдайында дәнді-бұршақ тұқымдас дақылдарды өсіру және экономикалық тиімділік мәселелерін анықтау мәселелерін шешуге бағытталған.
Мақсаты
Климаттың өзгеруінің экономикалық тиімділікке әсерін талдау және Қазақстандағы дәнді-бұршақ дақылдарының өндірісіне әсер ету сценарийлерін әзірлеу.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер
Ауылшаруашылық және экономикалық-статистикалық мәліметтерді, зерттелетін мәселенің климаттық мәліметтері бар метеорологиялық карталарды талдау. «Ғылымның өзекті мәселелері» XIV Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясының жинағында «Қазақстан аймақтарындағы климаттың өзгеруінің экономикасы және оның агроөнеркәсіптік кешенге әсері» тақырыбында әдебиеттерге және мақаласы жарияланды.
Алматы, Жамбыл, Түркістан, Шығыс Қазақстан, Батыс Қазақстан, Қостанай, Ақмола облыстарына іссапар. Дәнді-бұршақ дақылдарын өсіретін шаруашылықтар талданды.
2030-2100 жылдарға арналған дәнді-бұршақ тұқымдас дақылдардың шығымдылығына және экономикалық тиімділігіне климаттың өзгеруінің әсерін дамыту сценарийін әзірлеу. «Экономика және қоғам жаңа шындық жағдайындағы» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференцияда «Қазақстандағы дәнді-бұршақ тұқымдас дақылдарға климаттың өзгеруінің әсер етуінің даму сценарийлері» тақырыбында баяндама мен презентация дайындалды.
Рикардиандық регрессиялық тәсіл арқылы Қазақстандағы климаттың өзгеруі жағдайында дәнді-бұршақ дақылдарының экономикалық тиімділігін өсіру мәселелерін талдау, сондай-ақ анық емес жұптық салыстыру және жұмыс істеуін талдау әдісімен шаруашылықтардың өндірісі мен жұмыс істеуінің тиімділігін талдау.
Жаңа экологиялық парадигманы талдаудан фермерлердің экологиялық проблемалардан хабардарлығы негізінде климаттың өзгеруінің импульстарға әсерін бағалау.
2030-2100 жылдар аралығындағы климаттың өзгеруінің даму сценарийін және оның дәнді-бұршақ тұқымдас дақылдар өндірісіне әсерін көрсету. Климаттың өзгеруімен дәнді-бұршақ тұқымдас дақылдарды өсіру мен өндірудегі материалдарды сипаттау және салыстырмалы талдау.
Жарияланымдар тізімі
1.Болатова Ж. Б., Булхаирова Ж. С., Кульшигашова М. К., 2022. Экономика изменения климата регионов Казахстана и его влияния на АПК. – Махачкала; Издательство «Алеф», УДК 332.2.021.012.32. 333–339 стр. https://cyberleninka.ru/article/n/ekonomika-izmeneniya-klimata-v-regionah-kazahstana-i-ego-vliyanie-na-apk
2..Болатова Ж. Б., Булхаирова Ж. С., Кульшигашова М. К., 2022. Экономика и экология территориальных образований. Экономика изменения климата в регионах Казахстана и его влияние на АПКТ.6, № 3. С. 66–77. ISSN 2413-1474. http://eco.e.donstu.ru/upload/iblock/489/ZHurnal-_3_22_66_77.pdf
3.Bulkhairova Zh., Bolatova Zh., Kulshigashova M., 2023. Climate change impact on economical efficiency of leguminous crops production and perspectives in Kazakhstan. XI International scientific conference, Agricultural machinery, Volume 1/10. Varna, Bulgaria. https://stumejournals.com/journals/am/2023/2/67.full.pdf . ISSN 2535-0277.
4.Bolatova, Z. (2023). Climate Change Impact on Agriculture of Almaty Region, Kazakhstan. In: Haddout, S., Krishnamoorthy Lakshmi, P., Hoguane, A.M. (eds) Climate Change and Ocean Renewable Energy. CCORE 2022. Springer Proceedings in Earth and Environmental Sciences. Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-031-26967-7_12
5.Zh. Bulkhairova, Zh. Bolatova, M. Kulshigashova, 2023. Climate change impact on economical efficiency of leguminous crops production and perspectives in Kazakhstan. Mechanization in agriculture & conserving of the resources, ISSUE 2, 67-70 рр., WEB ISSN 2603-3712; PRINT ISSN 2603-3704, https://stumejournals.com/journals/am/2023/2/67.full.pdf
6.Болатова Ж. Б., Булхаирова Ж. С., 2023. Климаттың өзгеруінің қазақстандағы дәнді-бұршақ дақылдар өндірісінің экономикалық тиімділігінің әсері және келешектегі перспективалары. Научный журнал «Исследования, результаты», 2023 (4). https://journal.kaznaru.edu.kz/index.php/research/article/view/395
7.Болатова Ж. Б., Булхаирова Ж. С., 2023. Влияния изменения климата на экономическую эффективность зернобобовых культур в Казахстане. – ХХ Международной научно-практической конференции «Вызовы современности развития общества в условиях новой реальности», 370–375 стр. https://www.elibrary.ru/item.asp?id=54747940&pff=1
Потенциалды пайдаланушыларға арналған ақпарат
Жыл сайынғы жауын-шашын мөлшерінің климаттың өзгеруіне байланысты ауытқуы және экстремалды оқиғалар жиілігінің артуы импульстардың жаһандық өндірісіндегі өзгерістерге түрткі болады. Температураның жоғарылауы дәнді-бұршақ дақылдарының өсуі мен дамуын бұзады. Бұзылу негізінен фенологиялық дамудың ығысуын тудырады және осылайша ауылшаруашылық дақылдарының экономикалық тиімділігіне әсер етеді. Фермерлер фенологиялық ауысымдарға, ішінара отырғызу уақытын және сорттарды өзгерту арқылы бейімделеді, бұл кірісті арттырады және дәнді- бұршақ дақылдардың бағасын төмендетеді.
Жоба Қазақстандағы дәнді-бұршақ дақылдарын өсіретін шаруашылықтарды зерттеу, сондай-ақ халықаралық және мемлекеттік ұйымдардың статистикалық мәліметтері мен есептері арқылы жүзеге асырылатын болады. Зерттеудің негізгі міндеті – Рикардиандық регрессиялық тәсілді пайдалана отырып, климаттың өзгеруі жағдайында дәнді-бұршақ дақылдарын өсірудің экономикалық тиімділігі проблемасын анықтау және 2030-2100 жылдарға арналған климаттың өзгеруінің әсерінің сценарийін әзірлеу. 2030-2100 жылдарға арналған сценарий климаттың өзгеруінің импульс шығымдылығына экономикалық әсерінің кеңістіктік талдауы арқылы жасалады. Зерттеу геофизикалық, топырақ, климат және әлеуметтік-экономикалық факторлар арасындағы кеңістікте өзгеретін байланыстарды және олардың ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігіне әсерін анықтау үшін географиялық салмақты регрессияны (GWR) пайдаланады.
Экономикалық талдау климаттың баламалы даму жолдарының өзара әрекеттесуіне және сұраныс пен ұсынысқа қатысты осы ғасырда күтілетін негізгі тенденцияларға әсерін бағалау үшін биофизикалық нәтижелерді қамтиды. Бұл модельдеу тәсілі сәйкес биофизикалық және әлеуметтік-экономикалық айнымалыларды біріктіреді. Зерттеу барысында дәнді - бұршақ дақылдардың экономикалық тиімділігін анықтау үшін бір гектардан алынатын орташа өнім көлемі, өнімділігі, өзіндік құны, жалпы пайдасы мен таза пайдасы талданады. Сауалнамадан кейін келесі әдістер қолданылады: Жаңа экологиялық парадигма, Өндіріс тиімділігін талдау үшін анық емес жұптық салыстыру, шаруашылықтардың жұмыс істеуін талдау. Зерттеуде келесі бағдарламалар пайдаланылады - SPSS, STATA және GIS.
Нәтижелер климаттың өзгеруінің импульс өндірісіне теріс әсерін азайту үшін сәйкес бейімделу стратегиясын ілгерілету қажеттілігін көрсетеді.
Зерттеу тобының мүшелері
1. Булхаирова Жанна Сериковна
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD доктор, ассоциированный профессор
Scopus Author ID: 57203804842
Researcher ID: rid60705
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-9744-4104
2. Таженов Шынгыс
Ғылыми дәрежесі, атағы: Магистр
3. Аймұхамбет Гүлайым Нұрсафақызы
Ғылыми дәрежесі, атағы: Магистр
ORCID: https://orcid.org/0009-0001-0835-321X