Жоба жетекшісі
Маденова Айгуль Калихожаевна
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD доктор
Scopus Author ID: 568008680
Researcher ID: AAQ-2822-2020; FJA-5145-2022
ORCID: 0000-0003-0349-749X.
Жоба туралы
Өзектілігі
Вирустар бау-бақша дақылдарының қауіпті жасушаішілік қоздырғыштары болып табылады. Көптеген вирустардың жасырын сипатына байланысты олар ластанған отырғызу материалымен, агротехникалық жұмыстарды орындау кезінде құралдармен, тозаң мен тұқыммен, битімен және басқа тасымалдаушылармен кеңінен таралады. Бұл қоздырғыштардың кейбіреулері егіннің айтарлықтай жоғалуына әкеледі және көбінесе бақтардың өнімді өмірін қысқартады. Дүние жүзіндегі питомниктер арасында отырғызу материалының жиі алмасуы олардың жаңа аумақтарға таралуына ықпал етті. Маңызды міндет-вирустық аурулардың таралуын талдау және шекілдеуікті дақылдарының вирустарынан сауықтыру әдістерін жетілдіру.
Мақсаты
Биотехнологиялық әдістерді қолдану негізінде шекілдеуікті дақылдарының элиталық отырғызу материалын алу үшін олардың таралу аймағын ескере отырып негізгі вирустық ауруларды анықтау.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер
Жобаны іске асыру барысында таңдалған шаруашылық-құнды сорттар мен клондық тамыр сабақтары вирустардың болуына молекулалық скринингтен өтеді; вирустық аурулардың қоздырғыштары анықталатын болады. Меристемалық тіндерде вирустарды жоюдың тиімді әдістері әзірленеді-термотерапия, химиотерапия, криотерапия және оқшауланған меристема мәдениетінен тұратын биотехнология әдістерінің ең тиімді комбинациясы анықталады; терапиядан кейін клондық тамыр сабақтары мен сорттарын in vitro қалпына келтіру және көбейту процесі оңтайландырылады; шекілдеуікті дақылдарының вируссыз материалының бастапқы базистік контейнерлік мәдениеті алынады.
Жарияланымдар тізімі (оларға сілтемелері бар) және патенттер
-
Madenova A.K., Kokhmetova A.M., Atishova M.N., Galymbek K., Keishilov Z.S. Molecular screening for resistance to common bunt (Tilletia caries) of wheat // Journal of Biotechnology. IF= 2,667. Proc. of ‘European Biotechnology Congress 2019, Valencia, Spain, April 11-13, 305S. 2019. S33-S88. https://doi.org/10.1016/j.jbiotec.2019.05.185 (IF3.307, Q2)
-
Kokhmetova A.M., Atishova M.N., Madenova A.K., Kumarbaeva M.T. Genotyping of wheat germplasm for resistance to toxins of tan spot Pyrenophoratritici-repentis // Journal of Biotechnology. IF= 2,667. Proc. of ‘European Biotechnology Congress 2019, Valencia, Spain, April 11-13, 2019. S33-S88. https://doi.org/10.1016/j.jbiotec.2019.05.188 (IF3.307, Q2)
-
Галымбек К., Маденова А.К., Кохметова А.М., Атишова М.Н., Кеишилов Ж.С. Қатты қаракүйеге (Tilletia caries (DC.) ауруына төзімділігімен ерекшеленетін бидай генотиптерін идентификациялау //Ізденістер, нәтижелер ғылыми журнал. ҚазҰАУ. –2019. –№2. –191-196 б.
-
А.К. Маденова, М.Н. Атишова, К.Галымбек, М.А. Есимбекова, А.Т. Сарыбаев, А.Ж. Жунисжан. Скрининг казахстанских образцов озимой пшеницы на устойчивость к твердой головне (Tilletia caries (dc) tul.)// КАТУ им. Сейфулина – 2019. - №4. – 65-71 б.
-
Маденова А.К., Атишова М.Н., Кохметова А.М., Амангельдинова М.Е. Идентификация носителей генов устойчивости к твердой головне Tilletia caries (dc.) пшеницы // КазНУ Вестник. Экология сериясы. №4 (61). 2019. –С. 53-60. https://bulletin-ecology.kaznu.kz
-
Madenova A.K., Kokhmetova A.M., Atishova M.N., Galymbek K., Yernazarova G.I. Identification of carriers of resistance to common bunt (Tilletia caries) of winter wheat // Res. On Crops. 2019. 20 (4): 782-790 DOI: 10.31830/2348-7542.2019.115 (Журналдың импакт факторы - SJR-0,248, процентиль 38, Scopus)
-
Маденова А.К., Кеишилов Ж.С., Ғалымбек Қ., Атишова М.Н. Қатты қаракүйе (Tilletia caries, T. laevis) ауруына болгариялық сорттардың төзімділігін бағалау // Ізденістер, нәтижелер ғылыми журнал ҚазҰАУ. – 2020. – №2(86) – С. 252-258.
-
Gultyaeva, E.,I ; Kokhmetova, A.M. ; Shreyder, E.R.; Shaydayuk, E.L.; Atishova, M.N.; Madenova, A.; Malysheva, A.; Galymbek, K. Genetic variability of perspective btreeding material of spring bread wheat for resistance to leaf rust in russia and kazakhstan// Bulletin of the national academy of sciences of the republic of Kazakhstan. – 2020. Issue 3. – P. 60-68
-
Madenova, A., Kokhmetova, A., Sapakhova, Z., Galymbek, K., Keishilov, Zh., Akan, K., Yesserkenov, A. Effect of common bunt (Tilletia caries (DC) tul) infection on agronomic traits and resistance of wheat entries // Res. On Crops. 2020. 21 (4): 791-797 DOI: 10.31830/2348-7542.2020.121 (Журналдың импакт факторы - SJR-0,248, процентиль 38, Scopus)
-
Мадонова А. К., Ахметова А. К., Абишева м. Н., Ғалымбек к., Кейшилов ж. С., Kumarbayeva M. T. Қатты қаракүйе төзімді бидай желілерін құру тәсілі / / пайдалы модельге Патент №5188 https://gosreestr.kazpatent.kz/Utilitymodel/Details?docNumber=325914A.
-
K. Madenova, K. Galymbek, A.M. Kokhmetova, M.N. Atishova, S.B. Bakirov, Zh.S. Keishilov. Searching for resistance sources to wheat common bunt (Tilletia caries (DC.) //Bulletin the National academy of sciences of the Republic of Kazakhstan. Volume 1, Number 389 (2021), 50 – 57. https://doi.org/10.32014/2021.2518-1467.7
-
Aigul Madenova, Zagipa Sapakhova, Serik Bakirov, Kanat Galymbek, Gulzira Yernazarova, Alma Kokhmetova, Zhenis Keishilov. (2021). Screening of wheat genotypes for the presence of common bunt resistance genes //Saudi Journal of Biological Sciences 2021. 28. 2816-2823 https://doi.org/10.1016/j.sjbs.2021.02.013 Open access journal. (IF4.219, Q2, SJR0.710, процентиль 90)
-
M.Kurmanbayeva, T.Sekerova, Zh.Tileubayeva, T.Kaiyrbekov, A. Kusmangazinov, Sh. Shapalov, A.Madenova, M.Burkitbayev, N.Bachilova (2021). Influence of new sulfur-containing fertilizers on performance of wheatyield // Saudi Journal of Biological Sciences 2021. 28, 4644-4655. https://doi.org/10.1016/j.sjbs.2021.04.073 Open access journal (IF4.219, Q2, SJR0.710, процентиль 90)
-
Sapakhova, Z., Irkitbay, A., Madenova, A., Suleimanova, G. Mitigation effect of salicylic acid on wheat (Triticum aestivum L.) under drought stress. Research on Crops. – 2022. – Vol. 23(2). – P. 267-275. DOI 10.31830/2348-7542.2022.03
Потенциалды пайдаланушылар үшін ақпарат
Республиканың азық-түлік қауіпсіздігін нығайтуға дайын және шикізатты ауыл шаруашылығы өнімдерінің отандық өндірісін дамыту және қарқындату арқылы қол жеткізуге болады. Жобаның негізгі тәсілдері биотехнологиялық әдістерді қолдану және бақшаларда тиімсіз өсімдіктерді қорғау құралдарын пайдалануды азайту арқылы өндіріс тиімділігін арттыруға және қоршаған ортаға келтірілген зиянды азайтуға мүмкіндік береді. Вируссыз материалмен бақтарды отырғызу ақшаны үнемдейді, тұрақты өнім алады және бақшаның өмірін арттырады.
Зерттеу тобының мүшелері
Турдиев Тимур Туйгунович
Ғылыми дәрежесі, атағы: биология ғылымдарының кандидаты, профессор
Scopus Author ID: 57193198717
Researcher ID: М-6639-2015
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6476-1007
Кабылбекова Балнур Жасулановна
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD
Scopus Author ID: 57210303835
Researcher ID: E-4079-2015
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4933-4151
Есжанов Тынышбек Карлыбаевич
Ғылыми дәрежесі, атағы: ауыл шаруашылығының кандидаты
ORCID: 0009-0005-1482-8591
Рсымбетов Аскат Амангельдиевич
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD
Scopus Author ID: 57219342185
Researcher ID: IZM-8016-2023
ORCID: 0000-0001-6923-5965
Солтанбеков Саги Сайранович
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD
Researcher ID: АG-4933-2022
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2741-1144
Емешева Камила Бақытқызы
Ғылыми дәрежесі, атағы: магистр
Researcher ID: JJG-1618-2023
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7098-9286
Әбдікәрімова Райгүл Ардаққызы
Ғылыми дәрежесі, атағы: магистр
Researcher ID: IP-95.59.172.145
ORCID: 0000-0002-4489-4195
Калдыбаева Динара Илиясқызы
Ғылыми дәрежесі, атағы: магистр
Researcher ID: AEZ-3487-2022
ORCID: 0000-0002-7544-9182
Чуканова Нина Ивановна
ORCID: https://orcid.org/0009-0006-2582-8850
Қуан Аңсаған Амангелдіқызы
Scopus Author ID: жоқ
Researcher ID: JFS-4113-2023
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-7865-8879