AP19678876 Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің инновациялық дамуын мемлекеттік реттеудің макроэкономикалық құралдарының тиімді жүйесі

Жоба туралы

Өзектілігі
ҚР АӨК салаларындағы қалыптасқан ахуалды талдау олардағы инвестициялық-инновациялық процестердің дамуын тежейтін негізгі факторларды анықтауға мүмкіндік берді, олар мыналар:
- ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп өнімдері бағасының диспаритеті;
- ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің мүдделеріне нұқсан келтіретін монополиялық құрылымдардың әрекеті және аграрлық нарықтарды криминализациялау;
- жұмысшы кадрлардың, басшылар мен мамандардың біліктілігінің төмендігі және олардың жетіспеушілігі, ҒТП басқарудың сапасының төмендігі, мемлекет пен жеке бизнестің, ғылым мен білімнің өзара іс-қимылының болмауы;
- әлсіз маркетингтік жұмыс;
-ғылымды да, өндірістегі ғылыми-техникалық жетістіктерді игеру жөніндегі іс-шараларды да қаржыландырудың төмен деңгейі;
- АӨК-де инновациялық процесті дамытуды ынталандырудың пәрменді тетіктерінің болмауы және т. б.
Дамыған елдердің заманауи агроазық-түлік жүйелері цифрлық технологияларға, робототехникаға, биотехнологияларға негізделген инновациялық дамудың түбегейлі жаңа кезеңіне шықты, олар ауыл шаруашылығының жоғары тиімділігіне қол жеткізуді, қоршаған ортаны сақтауды, ауыл шаруашылығы өнімдері мен азық-түлік өндірісінде экологиялық қауіпсіздікті қамтамасыз етті.  Экономиканы цифрландыру деректердің үлкен көлемін пайдаланатын басқару құрылымдары мен жүйелерін өзгерту және операцияның реттілігін, жылдамдығын, сапасын бақылауға, төмен деңгейдегі операциялар бойынша шығындарды есептеуге және бюджеттеуге мүмкіндік беретін ақпараттық жүйелерді дамыту арқылы жүзеге асырылды.  Демек, біздің еліміздің алдында АӨК-ні басқа елдермен кеңейіп келе жатқан экономикалық байланыстар жағдайында дамыған елдердің тәжірибесін пайдалана отырып, жаңа технологиялық негізде орнықты даму жолына ауыстырудың аса маңызды стратегиялық міндеті тұр, бұл зерттеу тақырыбының өзектілігін айқындайды.

Мақсаты
Жобаның мақсаты – Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенінің секторларында кәсіпкерлікті инновациялық дамытуды мемлекеттік реттеудің макроэкономикалық құралдарының жаңа тиімді жүйесін әзірлеу, олардағы ресурстық әлеуетті тиімді пайдалануды ынталандыру, кәсіпкерлікті дамытуды қамтамасыз ету. агроөнеркәсіптік кешеннің салалық құрылымын оңтайландыру.

Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер
Мемлекеттік реттеудің макроэкономикалық құралдарының жүйесі ҚР АӨК-нің барлық салаларында инновациялық негізде нарықтық субъектілердің жұмыс істеуі үшін экономикалық және құқықтық жағдайлар жасауға, оның құрамына кіретін, Ресурстық әлеуетті тиімді пайдалануды және ауыл шаруашылығы шикізаты мен азық-түлікке нарықтық сұранысты барынша қанағаттандыруды, экспорттық әлеуетті кеңейтуді қамтамасыз ететін салалардың құрылымын оңтайландыруға арналған.
Бағалауды қамтитын инновациялық процестерді басқарудағы жаңа әдіснамалық тәсілдер негізделген:
- салалар бөлінісіндегі ғылыми, кадрлық, инновациялық әлеует;
- экономиканың нақты секторында оларды игеру перспективаларын анықтау мақсатында инновациялық өнімдер нарығы;
- оларды жетілдіру бағытын негіздей отырып, АӨК салаларының, кіші салаларының инновациялық дамуын мемлекеттік қолдау шаралары;
- жобаларды, инновациялық қызмет бағдарламаларын іске асырудың жаңа ұйымдастырушылық, экономикалық және қаржылық тетіктерін әзірлеу;
- жоғары білікті мамандарды даярлау, қайта даярлау тетіктері.
Инновациялық қызметті іске асырудың мынадай қағидаттарын сақтау қажет:
- өзара байланысты және өзара тәуелді ішкі жүйелері мен субъектілері (ғылым, білім, бизнес және мемлекеттік басқару)бар біртұтас жүйеде барлық құрылымдық элементтердің өзара іс-қимылы мен дамуын көздейтін құрылымдар;
- әзірленген бағдарламалар негізінде және ғылыми-зерттеу жұмыстарын үйлестіру негізінде және бірыңғай заңнамалық, нормативтік-құқықтық және әдіснамалық кеңістікте инновациялық қызметті жүзеге асыруды көздейтін жоспарлылық;
-табиғи-климаттық жағдайларды ескере отырып, инновациялық өнімдер нарығын дамытудың перспективалық бағыттарын айқындауды білдіретін мамандандыру;
- сыртқы және ішкі ортаның әртүрлі сын-қатерлері мен қауіптеріне барабар реакцияны болжайтын бейімделу.
Инновациялық-инвестициялық саясатты жүзеге асыруда шешуші рөлді мемлекет атқарады.  Ол инновациялық және инвестициялық қызметті реттеу процестерінде келесі маңызды функцияларды алады:
- Ауыл шаруашылығын дамытудағы инвестициялар көлемін реттеу;
- Баға, несие және басқа да реттеу құралдарын пайдалана отырып, экономиканың нақты басым салаларына инвестицияларды ынталандыру.
Агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік қолдау саланың ерекшелігіне және елдің ДСҰ-ға кіруіне байланысты шаруашылық жүргізу жағдайларының өзгеруіне байланысты инновациялық-инвестициялық қызметтің тиімділігін қамтамасыз етудің аса маңызды факторларының бірі болып табылады. Инновациялық-инвестициялық даму стратегиясын қалыптастыру кезінде оны жүзеге асыруға ықпал ететін ережелерді ескеру қажет:
- дамудың стратегиялық мақсатын инновациялық бағдарламаларды іске асыру үшін инвестициялық ресурстарды жұмылдыруға бағдарлау;
- инновациялық-инвестициялық қызметтің жалпы тиімділігіне бағдарлану;
- мемлекеттік инновациялық саясат тұжырымдамасын ұстану;
- инновациялық қызметті дамытудың нормативтік-құқықтық негізін қалыптастыру және инновациялық және инвестициялық қызмет субъектілерінің мүдделерін қорғау;
- инновациялық даму басымдықтарын және инвестициялаудың басым бағыттарын айқындау;
- шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикасын инновациялық даму жолына ауыстыруды ынталандыру.
Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы мен саясатын қалыптастыру кезінде инновациялық-инвестициялық процеске әсер ететін мынадай негізгі факторларды ескеру қажет:  
- әлемдік ауқымдағы экономикалық дамудың жаһандануы;
- инновациялық және инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеу;
- инвестицияларды жүзеге асыру және инновацияларды енгізу процестеріндегі халықаралық корпоративішілік өзара іс-қимыл.
Жоғары технологиялық және экспортқа бағдарланған өндірістерді дамытудан тұратын елдің индустриялық саясатының негізгі міндеті осы міндетті шешу үшін қажетті әлеует пен ресурстарға ие машина жасау екені анықталды.
Сондықтан ауыл шаруашылығы машиналарын жасауды дамыту еліміздің машина жасау кешенінің басым салаларының біріне айналуы тиіс.
Ауыл шаруашылығы машиналарын жасауды дамыту мен жаңғырту ауыл шаруашылығы өндірісін дамытудағы трендтермен және бағыттармен, сондай-ақ инновациялық дамудың негізінде жатқан технологиялармен айқындалуға тиіс. Сондықтан қазіргі уақытта Қазақстанның ауыл шаруашылығы машина жасауында қолданылатын тұжырымдамалар мен өндірістік шешімдер экономиканың аграрлық секторындағы болашақ өзгерістерді ескере отырып нақтылануы және үндестірілуі тиіс. Ақпараттық технологиялардың дамуы бұл өзгерістерді бұрын болған процестермен салыстырғанда әлдеқайда жылдам етеді.
ҚР АӨК-ні ауқымды жаңғыртуды қамтамасыз ететін мемлекеттік реттеудің макроэкономикалық құралдарының жаңа тиімді жүйесін әзірлеуге негіз болатын мемлекеттік реттеу жүйесін, оның негізгі құралдарын: салық жүйесін, ақша-кредит саясатын, сақтандыру мен субсидияларды түбегейлі өзгерту қажеттілігі айқындалды.
Бірінші кезеңде тиісті құқықтық базаны қалыптастыра отырып, АӨК салаларында кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы макроэкономикалық ортаны қалыптастыру қажет. Инновациялық-инвестициялық саясатты жүзеге асыруда мемлекет айқындаушы функцияларды орындайды: қабылданған бағдарламалар негізінде АӨК салаларын дамытудағы инвестициялар көлемін реттеу, баға, кредиттік және басқа да реттеу құралдарын пайдалана отырып, экономиканың нақты басым салаларына инвестицияларды ынталандыру.
Пайдаланылмайтын жерлерді айналымға тарту, еңбек ресурстарын толық жұмыспен қамтуға қол жеткізу, өндірістерді инновациялық технологияға ауыстыруды қамтамасыз ететін материалдық-техникалық базаны жаңарту және одан әрі нығайту үшін жиынтық шығыстарды талап етілетін деңгейге дейін ұлғайту қажет. М. Кейнстің негізгі ұсыныстары экономикалық құлдырауды жеңу үшін тапшылықты қаржыландырудың өсуін қамтыды. Бірақ елдің мүмкіндіктері экономиканың шикізаттық емес секторларын дамытуға да, жаңа технологиялық негізде АӨК-ні ауқымды жаңғыртуды жүзеге асыруға да кедергі келтіретін ДСҰ-дағы жағдайлармен шектеледі. Демек, ел үшін ДСҰ-ға кірудің кабальды шарттарын айналып өту қажет.
Орталықтандыру және қоғамдық бақылау Экономика қажеттіліктері мен қоғамдық мүдделер тұрғысынан банк жүйесінің тиімділігіне қол жеткізудің міндетті алғышарттары болып табылады және ақша-кредит саясатының мақсаттары экономиканы толық жұмыспен қамтуға қол жеткізу және инфляцияны жою үшін жағдай жасау болуға тиіс.
Дифференциалды кірісті алуға негізделген ауыл шаруашылығындағы салық салу барлық жер пайдалану субъектілерінің бастапқы шарттарын теңестіреді, бәсекелестік ортаны қалыптастырады және саладағы бағаны реттеуге мүмкіндік береді.
Ауыл тауар өндірушілерінің бәсекеге қабілеттілігін және олардың жұмыс істеуінің тұрақтылығын қамтамасыз ету, ауа райы жағдайлары бойынша қолайсыз жылдары банкроттықтың алдын алу үшін сақтандыру жүйесін дамыту қажет. Бұл ауылдық тауар өндірушілер үшін тиімді болуы тиіс.
Аграрлық секторда баға белгілеуді реттеу тетіктерін таңдау ерекше өзекті болып отыр. Ауыл шаруашылығы өнімдеріне кепілдендірілген баға саясатын пайдалану шаруашылықтың тиімді нысандарын дамытуды қамтамасыз ететін шара болады.
АӨК салаларындағы кәсіпкерліктің инновациялық дамуын мемлекеттік реттеудегі дамыған елдердің тәжірибесі зерделенді. Ол АӨК мемлекеттік реттеу жүйесінің тиімділігін арттыру үшін елдің аграрлық саясатын толық реформалау қажет екенін көрсетті: аграрлық секторды мемлекеттік басқаруды республикалық деңгейде толық орталықтандыруды жүргізу; бағдарламалардың көпшілігі республикалық болуы тиіс, оларды орындау шарттары бірдей, өңірлерге көмекші және техникалық рөл беріледі; АШМ жұмысының қағидаттары мен әдістері және оның жергілікті жерлерде өкілдік құра отырып ұйымдастырушылық құрылымы өзгеруге жатады; бағдарламаларды іске асырудың стандартты тетіктерін, рәсімдері мен шарттарын әзірлеуге назар аударылуы тиіс жаңа ауыл шаруашылығы заңын әзірлеу.
Елдің АӨК-де Инновациялық қызметті басқару практикасында зерттеу нәтижелерін пайдалану және оны реттеудің құқықтық базасын жаңарту инновациялық негізде кәсіпкерлікті дамыту, ресурстық әлеуетті, оның ішінде ғылыми әлеуетті тиімді пайдалану негізінде отандық өндіріс тауарларының жеделдетілген экономикалық өсуіне және бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізу үшін нақты ынталандырулар жасайды.
Инновациялық дамуды мемлекеттік реттеудің макроэкономикалық құралдарының жаңа жүйесі ғылымды, оның ғылыми-техникалық және кадрлық әлеуетін дамытуды және оның нәтижелерін өндіріске енгізуді жеделдетеді. Кәсіпкерліктің тиімді нысандары мен еңбекті ұйымдастырудың жаңа нысандары, оның ішінде аралас салалардағы кәсіпорындардың интеграциясы дамиды.
Зерттеу нәтижелері бойынша халықаралық дерекқорлармен индекстелетін рецензияланатын ғылыми басылымдарда 3 мақала, ҒЖБССҚЕК ұсынған рецензияланатын отандық басылымдарда 6 мақала, 1 монография, 1 ұсыныс, сондай-ақ конференцияларда мақалалар жарияланады.
Зерттеу нәтижелері жоба орындаушылары шетелдік және республикалық ғылыми конференциялардың жинақтарында, сондай-ақ басқа да ғылыми журналдарда жарияланатын болады. Зерттеу тобы мүшелерінің 50% - дан астамы олардың авторлары болады.

Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат
Жоба бойынша алынған нәтижелерді ҚР АӨК басқару органдарының жүйесі ҚР АӨК салаларын дамытудың аграрлық саясаты мен экономикалық бағдарламаларын әзірлеуде, ҚР АӨК дамуын реттейтін құқықтық базаға түзетулер енгізуде пайдалана алады. Сондай-ақ, нәтижелер оқу процесінде пайдалану үшін ұсынылады және жалпы жұртшылық арасында таратылады, ғылыми конференциялар мен дөңгелек үстелдерде талқыланады.

Зерттеу тобының мүшелері
Мадиев Галижан
Ғылыми дәрежесі, атағы: е.ғ.к.., профессор
Scopus Author ID=57204108613
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2233-3159

Ахметов Кулмаганбет
Ғылыми дәрежесі, атағы: т.ғ.к.., профессор 
Scopus Author ID:57203281140
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-3618-1862

Зиябеков Бейсенбек Зиябекович
Ғылыми дәрежесі, атағы: е.ғ.д.., профессор

Хасанова Надира Амраковна
Аграрлық және агроэкономикалық ғылым саласында тәжірибеден өткен заңгер.

Керимова Укиляй Керимовна
Ғылыми дәрежесі, атағы: е.ғ.д.., профессор
Scopus Author ID=56625280000
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0166-5173

Сейдалиева Гульнара Оразбековна
Ғылыми дәрежесі, атағы: а.-ш.ғ.к., қауымдастырылған профессор
Scopus Author ID:58029338000
ORCID: 0000-0003-1995-9353

Карымсакова Жанар Койшибековна
Ғылыми дәрежесі, атағы: экономика ғылымдарының магистрі, PhD докторанты
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-3967-6409

Бейсенбаева Ажар Какимовна
Ғылыми дәрежесі, атағы: е.ғ.к.., ассоц.профессор
Scopus Author ID=57160110600
ResearcherID: O-2135-2014
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-0535-6087

Бейсенова Гульнара Шоғанбекқызы
Ғылыми дәрежесі, атағы: Э.ғ.к., қауым. профессор
Scopus Author ID:57947947800
ORCID:0000-0003-1040-3674

Шалгимбаева Куляш Басаргабызовна
Ғылыми дәрежесі, атағы: е.ғ.к.., профессор

Айтхожаева Гулсим Султановна
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD 
Scopus Author ID: 57211288399
Researcher ID: CBU-5561-2022
ORCID: 0000-0001-5481-4964

Мауяева Сандуғаш Тәңірбергенқызы 
Ғылыми дәрежесі, атағы: заң ғылымдарының магистрі, PhD докторанты
ORCID: https://orcid.org/0000-0002-6413-349X

Бекбосынова Асель Бестенбековна
Ғылыми дәрежесі, атағы: экономика ғылымдарының магистрі, PhD докторанты 
Scopus Author ID: 57204110913
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4181-3721

Дарибаева Эльмира Бакитбековна
Ғылыми дәрежесі, атағы: экономика ғылымдарының магистрі, PhD докторанты 
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-4187-2131

Турашбеков Нурбол Абдисаттарович
Ғылыми дәрежесі, атағы: магистр, PhD докторанты
ORCID:  0000-0002-1364-111X

Байланыстар