Жоба жетекшісі
Каирова Гүлшария Нұрсапайқызы
Дәрежесі, атағы: ҚР АШҒА академигі, ауыл шаруашылығы ғылымдарының кандидаты
Scopus Author ID: 56297068300
Researcher ID: ABC-3108-2020
ORCID: 0000-0001-5445-7127
Жоба туралы
Өзектілігі
Жобаны іске асыру тек Қазақстанда ғана емес, әлемнің бірқатар елдерінде де өзекті болып табылатын зерттелетін проблеманы шешуге елеулі үлес қосады. Нәтижелер жеміс дақылдарының селекциялық процесін күшейту үшін ДНҚ маркерлеріне негізделген заманауи молекулалық-генетикалық әдістерді пайдалана отырып, алма сорттары мен тамыр сабақтарының бактериялық күйік қоздырғышына төзімділігін кодтайтын гендерді анықтауға мүмкіндік береді.
Мақсаты
Алма ағашының жоғары өнімді екпелерінде пайдалану үшін SNP маркерлерін қолдана отырып, зиянды ауруға - бактериялық күйікке генетикалық төзімді сорттары мен тамыр сабақтарын анықтау негізінде жемістердің тұрақты өндірісін қамтамасыз ету және селекциялық жұмыстар үшін ұсынымдар әзірлеу, бұл қазақстандық жеміс шаруашылығын қазіргі деңгейге ауыстыруға мүмкіндік береді.
Күтілетін және қол жеткізілген нәтижелер
Өсіру үшін ең жақсы сорттар мен тамыр сабақтары бөлініп, ұсынылады, олар аналық безде жоғары көбею жылдамдығына ие және өртке қарсы тұрады. Алма ағашының өртке қарсы тұрақтылығының SNP маркерлерін анықтау үшін молекулалық-генетикалық әдіс әзірленді. Селекциялық процесті жетілдіру және екпелердің өнімділігін арттыру үшін ұсыныстар әзірленді.
Жарияланымдар тізімі (оларға сілтемелері бар) және патенттер
1. Daulet N., Sapakhova Z., Kairova G., Absatarova D. Orkara S. Morphological characterization of Erwinia amilovora coloni. III International scientific and practical conference «Society and science. Prob-lems and prospects». London, England, January 25-28, 2022. P. 18-22
2. Каирова Г.Н., Даулет Н., Өрқара Ш., Сапахова З.Б., Абсатарова Д.А. Развитие бактериального ожога на различных сортах яблони в условиях юга и юго-востока Казахстана // Научно-практический журнал «Ғылым және білім». Западно-Казахстанского аграрно-технического университета им. Жангир Хана, рекомендованные КОКСОН. №3-3(68)2022.- 158-168.
3. G.N. Kairova, Z.B. Sapakhova, N. Daulet, D. Absatarova. The fire blight prevalence on different varieties of apple trees in the main industrial zone of horticulture (south and south-east of Kazakhstan) // Вестник Евразийского национальный университет имени Л.Н. Гумилева. Серия Биологические науки». № 1(142)/2023.- С. 31-40.
4. Kairova, N.Daulet, M. Solomadin, N. Sandybayev, S. Orkara, V. Beloussov, N. Kerimbek, D. Gritsenko, Z. Sapakhova. Identification of Apple Varieties Resistant to Fire Blight (Erwinia am-ylovora) Using Molecular Markers. Journal Horticulturae, 2023, 9, 1000. P.22 https://ww.mdpi.com/journal/horticulturae; https://doi.org/10.3390/horticulturae9091000
5. Kairova, A. Pozharskiy, N. Daulet, M. Solomadin, N. Sandybayev, M. Khusnitdinova, G. Ni-zamdinova, Z. Sapakhova, D. Gritsenko. Evaluation of Fire Blight Resistance of Eleven Apple Rootstocks Grown in Kazakhstani Fields. Applied Sciences, 2023, 13, 11530. P.14 https://doi.org/10.3390/app132011530 https://www.mdpi.com/journal/applsci.
6. Исмагулова Э.С., Каирова Г.Н. Выявление возбудителей болезней грецкого ореха в условиях южной зоны плодоводства Казахстана // Сборник статей Международной научно-практической конференции молодых ученых и студентов, 20-21 апреля 2023г., 2 часть.- Издательство «Айтумар», 2023.- С. 207-211.
7. Дәулет Н., Каирова Г.Н. Алматы облысында алма ағашының бактериялық күйік қоздырғышын анықтау және әртүрлі сорттарында аурудың дамуы // Сборник статей Международной научно-практической конференции молодых ученых и студентов, 20-21 апреля 2023г., 2 часть.- Издательство «Айтумар», 2023.- С. 265-269.
8. Каирова Г.Н., Даулет Н., Абсатарова Д.А., Өрқара Ш., Сапахова З.Б., Гриценко Д. Реко-мендации по мерам борьбы с бактериальным ожогом яблони. Изд. «Айтумар», 2023.- 24с.
9. Патент на полезную модель №7973. Набор синтетических олигонуклеотидов для обнаружения SNP маркеров, ассоциированных с устойчивостью к бактериальному ожогу у подвоев яблони. Каирова Г.Н., Сандыбаев Н.Т., Строчков В.М. и др.
Әлеуетті пайдаланушыларға арналған ақпарат
Жобаның инновациялық және бәсекелестік артықшылықтары алма ағашының өнімділігін орта есеппен 50т/га дейін арттыруға мүмкіндік беретін, питомниктер мен фермерлік шаруашылықтарда бактериялық күйікке төзімді перспективалы алма сорттары мен тамыр сабақтарын практикалық бау-бақшаға енгізу арқылы қамтамасыз етіледі.
Зерттеу тобының мүшелері
Абсатарова Дамира
Ғылыми дәрежесі, атағы: PhD
Scopus Author ID: 57200068656
ORCID ID: 0000-0002-1765-8541
Өркара Шынгыс
Ғылыми дәрежесі, атағы: ветеринария ғылымдарының магистрі
ORCID: 0000-0002-3716-7547
Даулет Нуржан
Ғылыми дәрежесі, атағы: звание: докторант
Researcher ID: AGN-5422-2022
ORCiD:0000-0001–7105-643x
Соломадин Максим
Ғылыми дәрежесі, атағы: магистр
ORCID: 0000-0003-4219-1055.
Белоусов Вячеслав
Ғылыми дәрежесі, атағы: биология ғылымдарының кандидаты
ORCID: 0000-0003-1922-156X